Gepubliceerd door Freek Zwanenberg in Scholen

Vrijeschoolonderwijs op afstand: digitale revolutie of digitale ramp? Een landelijk onderzoek

Ook op vrijescholen is tijdens de coronacrisis uitgebreid geëxperimenteerd met onderwijs op afstand. Hoe is dat gegaan, wat is er geleerd? En wat betekent dit voor de identiteit en toekomst van de vrijeschool? Freek Zwanenberg, onze specialist vrijeschool & ICT, doet landelijk onderzoek naar de ‘kunst en kunde van het vrijeschoolonderwijs op afstand’ en hoopt alle leraren te inspireren om mee te doen. 

De vrijeschool-visie op ICT was al aan het veranderen…

Lange tijd was het gebruik van digitale middelen zoals digiborden, laptops en educatieve software, een heikel punt op vrijescholen. Vanuit het achterliggende mensbeeld werd vaak gewezen op gezondheidsrisico’s van ICT-gebruik en andere negatieve invloeden op de ontwikkeling van kinderen. Digitale media als obstakel voor de ontwikkeling van verbeeldingskracht, empathie of wilskracht bijvoorbeeld. De meeste vrijescholen hebben ook nog steeds krijtborden in plaats van digiborden.  

De afgelopen jaren zag ik daar al verandering in komen, een nieuwe houding jegens ICT werd zichtbaar: “We kunnen er niet omheen, de samenleving digitaliseert en kinderen krijgen er in grote mate mee te maken”. Of: “Laten we kinderen ook op creatieve en bewuste manier leren om gebruik te maken van ICT en media.” Behoedzaam en gedoseerd is geëxperimenteerd met de inzet van ICT als verrijking van de les of voor differentiatie. Digitale leeromgevingen of Magister deden hun intrede. Er is lesgegeven over mediawijsheidthema’s. Vrijeschool Widar in Delft ontwikkelde zelfs een complete leerlijn digitale geletterdheid (https://www.wikiwijs.nl/startpagina/povrijescholen/). Ik vond het bijzonder om te zien dat steeds visievorming het startpunt was, met goede gesprekken over onderliggende (digitale) waarden en ethische vraagstukken rondom ICT-gebruik. 

…maar de coronacrisis zorgde voor een ware digitale revolutie

De afgelopen maanden stond alles op zijn kop. Noodgedwongen moesten vrijescholen in heel Nederland razendsnel omschakelen naar onbekende vormen van lesgeven op afstand. Leraren die normaal gewend zijn om met bordkrijtjes, klei en muziekinstrumenten te werken, moesten opeens zelf instructiefilmpjes maken, via een digitaal platform lesgeven, of vergaderen via een conferentietool. Briljante vondsten werden gedaan, maar er was ook frustratie. Voor sommige vrijeschool-mensen was het eerder een digitale ramp dan een positieve ontwikkeling. Want, hoe kun je in hemelsnaam lessen muziek, toneel, vormtekenen, breien op afstand verzorgen? Er waren leraren die het echt niet zagen zitten om opeens met al die digitale middelen te moeten werken. En er zijn ook vrijescholen geweest met enkel offline oplossingen zoals op de fiets uitgeprint huiswerk rondbrengen. Veel vrijescholen hebben min of meer zelf het wiel uitgevonden vanwege de chaos en tijdsdruk om meteen te handelen. 

De grote vraag: hoe is dat gegaan?

Hoe hebben vrijescholen het afstandsonderwijs vormgegeven? Welke digitale tools zijn ingezet en wat vonden leraren daarvan? Wat is grandioos mislukt en wat waren juist inspirerende vondsten? En in hoeverre heeft het afstandsonderwijs een blijvende plek gekregen binnen het vrijeschoolonderwijs? Deze vragen hebben geleid tot een samenwerking van Bureau Jeugd & Media met BVS-Schooladvies en Vereniging van Vrijescholen. Samen hebben we een onderzoek in zowel PO als VO opgezet om nog vóór de zomervakantie een grote peiling onder vrijeschoolleerkrachten te kunnen houden. 

Ik heb een promovideo gemaakt om zoveel mogelijk leraren te inspireren mee te doen:

Wat wordt onderzocht?

Er is voor PO en VO elk een aparte vragenlijst gemaakt, die zoveel mogelijk vrijeschoolleraren gaan invullen. Hierin wordt uitgebreid gevraagd naar de digitale middelen die zijn ingezet: digitale leeromgevingen voor het aanbieden van lesstof, conferentietools om te communiceren en vergaderen, digitale tools om zelf lesstof te creëren en online te plaatsen. Bij elke tool wordt gevraagd in hoeverre de leraar tevreden was over het gebruik ervan. Maar er zijn ook stellingen en open vragen die peilen hoe leraren in het algemeen de opdracht tot afstandsonderwijs hebben ervaren. Wat waren successen en wat mislukte juist? En is het gelukt om de waarden van het vrijeschoolonderwijs op afstand over te brengen? 

Daarnaast worden interviews gehouden met leraren uit PO en VO. Hierin zoeken we naar best practices, of inspirerende vondsten van het vrijeschoolonderwijs op afstand. Wanneer waren leerlingen juist heel enthousiast door een online les? Wanneer bleken digitale tools juist een enorme verrijking en leverden ze allerlei nieuwe ideeën en inzichten op?

Deze vondsten worden gebundeld, geordend en eind zomer beschikbaar gemaakt via een database op de website van Vereniging van Vrijescholen. Zodat elke vrijeschoolleraar inspiratie kan opdoen, van zijn collega’s kan leren, en nieuwe keuzes heeft indien er weer een nieuwe lockdown komt. 

Voor het vrijeschoolonderwijs als geheel biedt dit onderzoek de mogelijkheid om gezamenlijk te reflecteren op de eigen identiteit en bewust te leren van de afgelopen periode. 

Oproep: doe mee en help mee!

Ben jij zelf werkzaam op een vrijeschool? Vul dan de vragenlijst in (zie hieronder) in en help ons deze verder te verspreiden onder je collega’s. Ben je vrijeschool-ouder? Breng dan de vragenlijsten onder de aandacht bij de leerkracht van je kind. 

Je vindt de PO vragenlijst hier en de VO vragenlijst hier. Ook zijn ze te vinden op de website van BVS-schooladvies.

Ik ben natuurlijk ook gewoon benieuwd naar losse reacties van iedereen die te maken heeft gehad met het vrijeschoolonderwijs op afstand. Wees welkom hieronder een bericht achter te laten. Ik kom ook met veel plezier een (online) ouderavond of studiedag verzorgen over het thema ‘vrijeschool & ICT’. Neem hiervoor contact op met Bureau Jeugd & Media. 

Ook een onderzoek op uw school of scholen deze zomer? Dat kan. We werken tijdens de schoolvakantie gewoon door.