april
2015
Gepubliceerd door Jacqueline Kleijer in Scholen
Shame sexting is een groepsding
Op 7 april 2015 kwam EenVandaag naar buiten met een onderzoek onder het Jongerenpanel over sexting. In het bericht stond: “Met sexting is in principe niets mis: zowel jongeren als volwassen doen aan sexting, vaak om hun relatie spannend te houden.” Het taboe lijkt er een beetje af te gaan. Van de jongens die deelnamen aan het onderzoek geeft een kwart (24%) aan dat ze zich kunnen voorstellen dat ze dit doen. Van de meiden geeft ruim één op de tien (13%) aan er geen problemen mee hebben zich naakt voor de webcam te tonen. Eén op de zeven van alle ondervraagden heeft dit al eens gedaan.
Wat vinden wij daarvan?
Sexting is het sturen van seksueel getinte berichten, foto’s of video’s van jezelf, via je mobieltje of sociale media. Het gaat dan om foto’s waarop je (deels) naakt of in lingerie/ondergoed te zien bent.
Sexting lijkt door alle negatieve aandacht een probleem op zichzelf, terwijl het gezond experimenteergedrag kan zijn bij het ontdekken en onderzoeken van seksualiteit, de eigen wensen en grenzen. De problemen met sexting ontstaan eigenlijk pas als er sprake is van misleiding, dwang (afpersing/bedreiging/chantage), manipulatie, ongelijkwaardigheid (bijv. meerderjarig tegenover minderjarig, afhankelijkheid door machtsverhouding en/of loyaliteit) of wraak na een ruzie in een vriendschap. Kortom, het schenden van vertrouwen.
Zo kunnen twee vriendinnen ooit samen sexy foto’s gemaakt hebben. Hun idool nadoen, foto’s maken, gewoon voor de lol. Maar na een ruzie verspreidt de vroegere vriendin uit wraak of verdriet de foto’s. Het slachtoffer krijgt dan het stigma ‘hoer’ op school en daarbuiten, terwijl zijzelf wellicht nog niet eens echt met jongens bezig is. Deze beeldvorming kan grote verwarring en schaamte oproepen bij haar en haar familie. In sommige culturen kan dit zelfs traumatisch zijn.
In het geval van misleiding kan sexting een onderdeel zijn van grooming. Het slachtoffer wordt verliefd gemaakt en verleid om voor de camera uit de kleren te gaan. Vaak zorgt dit voor ongeloof bij de omgeving: ‘Iedereen weet toch dat je dat niet moet doen, wat ongelooflijk dom!’ Maar weten en ernaar handelen zijn twee verschillende dingen. Hormonen blijken kleine misleiders. Ze kunnen ervoor zorgen dat een puber totaal anders reageert dan deze eerder verstandelijk beredeneerde.
Tessa (17): “Ik begrijp het eigenlijk nog steeds niet. Hij was zo lief. Hij snapte mij precies. Ik kan niet geloven dat hij me gebruikt heeft. Ik ben zo stom geweest. Ik dacht dat het echte liefde was. Ik had echt nooit gedacht dat hij dat filmpje zou verspreiden. Het leek echt iets van ons samen.”
Wie is de schuldige?
Als er sprake is van dwang, lijkt het duidelijk wie slachtoffer is en wie dader. Op het eerste gezicht zou je zeggen: dader is hier degene die de beelden verspreid heeft. Toch krijg ik vaak een ander antwoord wannneer ik het vraag aan leerlingen, docenten en hulpverleners. Wie is de schuldige? De meesten vinden dat het slachtoffer beter had moeten weten: als zij niets gedaan had, was er niets gebeurd. Pas daarna noemen vinden ze de verspreider van de beelden de schuldige.
De achtergrond van het slachtoffer en de dader, de heersende waarden en normen en het groepsproces worden nauwelijks als oorzaak van de verspreiding van sexting gezien. Er lijkt sprake van blaming-the-victim. Een mogelijke oorzaak van blaming-the-victim is dat de dader(s) zichzelf op deze manier van schuld vrijpleiten.
Shame sexting
Je kunt shame sexting spreken als het materiaal verspreid wordt in een groep, waardoor de geportretteerde emotionele schade ondervindt. Verspreiders zijn dus allemaal onderdeel van het publiekelijke beschamingsproces door middel van het doorsturen van sexting: shame sexting. Zonder verspreiding is er geen shame sexting.
HNet zoals bij cyberpesten moet je dus iets doen met de groep om dader en slachtoffer heen: als sexting in de groep is verspreid, behoeft het een meerzijdige en cultuursensitieve groepsaanpak. Deze meerzijdige groepsaanpak is altijd maatwerk: soms moet er meer geproblematiseerd, soms juist meer genormaliseerd worden.
Het groepsproces bij shame sexting behoeft dus aandacht. Maar hoe pak je dat aan? Een vermanend vingertje werkt niet bij jongeren, veroordelen van het doorsturen ook niet. Het is wel belangrijk om te zeggen dat er een grens is, dat doorsturen schadelijk is voor degenen op de beelden, maar ze doen het vervolgens toch.
Ook de opdracht: ‘Verplaats je eens in het slachtoffer…’ is meestal zinloos. De meeste (jongere) pubers kunnen zich niet kunnen voorstellen dat ze ooit een naaktfoto van zichzelf zouden versturen, zo ongelofelijk stom vinden ze het. Het kan ook zijn dat het in een groep te onveilig is om zich in het slachtoffer te verplaatsen. Kies je voor een dergelijke insteek voor het gesprek met een groep pubers, dan is de kans groot dat niemand in de klas begrip zal tonen voor het slachtoffer. Daarmee bereik je mogelijk zelfs een averechts effect: het slachtoffer voelt zich misschien eerder publiekelijk aan de schandpaal genageld dan gesteund.
Wie doen er aan sexting?
Waarom verspreidt iemand naaktfoto’s van zichzelf? Een belangrijke factor is de achtergrond van het slachtoffer. Een slachtoffer kan bijvoorbeeld gepest zijn, thuis problemen hebben of kampen met een laag zelfbeeld, waardoor het gevoeliger is voor aandacht en meer kwetsbaar voor het doen van iets om die aandacht te krijgen. Daarnaast zijn er de heersende waarden en normen die een rol spelen. Aan de ene kant kun je niet uitdagend genoeg zijn: YouTube staat vol sexy videoclips, in tv-programma’s gaan jongeren op vakantie helemaal los met drank en seks. Maar aan de andere kant ben je op sommige scholen een ‘hoer’ als je een rokje aan hebt. Dat maakt deze maatschappij op seksueel gebied redelijk schizofreen: welke boodschappen krijgen onze jongeren allemaal te verwerken? Ook wandelt de schermwerkelijkheid dwars door het werkelijke leven heen; lang niet iedereen weet dat goed te onderscheiden.
Blogserie ‘Weet iemand waar Laura is?’
Om op een andere manier naar sexting te kijken, bloggen we de komende dagen over ‘shame sexting’. Vanuit verschillende perspectieven ga ik een incident benaderen: vanuit het slachtoffer, vanuit de dader, vanuit het perspectief van de ouders, de medeleerlingen en van de docenten en de school.
Deel 2: Het perspectief van de mentor
Deel 3: Het perspectief van een klasgenootje
Deel 4: Het perspectief van de directeur
Deel 5: Het perspectief van de moeder
Deel 6: Het verhaal van Laura zelf