Gepubliceerd door Justine Pardoen in Online jeugdcultuur

Online media en zelfbeschadiging

Dat zelfbeschadiging en zelfdoding voor kwetsbare jongeren besmettelijk kunnen zijn (het Werther-effect), is bekend. Dat zulke gedrag terug te voeren zou kunnen zijn op internetervaringen, is dan ook helemaal geen overdreven gedachte.

Vaak blijkt de veronderstelde slechte invloed van digitale media niet meer dan ‘morele paniek’: tieners doen bijvoorbeeld niet eerder aan seks onder invloed van media, maar juist later. Ze worden niet eenzamer, maar versterken juist hun vriendschappen. En van de hashtag #eenzamejongeren en #maatjegezocht op Twitter, in het leven geroepen door een jongere die haar hart luchtte over hoe ze door haar chronische ziekte in een isolement was geraakt, waarna er een stroom van reacties volgde van lotgenoten die elkaar vonden, word je toch ook eerder blij dan zorgelijk over de invloed van internet…

Maar, eerlijk is eerlijk: het is onze plicht (van onze wetenschappers eigenlijk) om onderzoek te blijven doen naar de invloed van internet. Dát er een invloed is, is een gegeven, maar hoe die precies uitwerkt, voor wie en waardoor, en of dat positief is of negatief, is steeds opnieuw de vraag.

13 Reasons Why

Het meest dramatische effect is dat tieners zichzelf iets aandoen. Dat zelfbeschadiging en zelfdoding voor kwetsbare jongeren besmettelijk kunnen zijn (het Werther-effect), is bekend. Dat zulke gedrag terug te voeren zou kunnen zijn op internetervaringen, is dan ook helemaal geen overdreven gedachte. Zo was in het voorjaar van 2017 grote zorg over de serie 13 Reasons Why: jongeren zouden ‘getriggerd’ kunnen worden door de zeer expliciete scene waarin een meisje zelfmoord pleegt. De serie gaat vervolgens over de 13 redenen die de 17-jarige Hannah had om zichzelf van het leven te beroven, die ze uitlegt op 13 nagelaten cassettebandjes. Het is een boeiende serie voor tieners, omdat alles wat in hun leven een rol speelt, voorbij komt. Van groepsdruk en prestatiedruk tot pesten, van jaloezie en somberheid tot seks.

De makers van de serie verdedigden zich vanaf de eerste kritiek, dat juist het tonen van de smerige kant van zelfdoding, jongeren een realistischer beeld zou geven, waardoor ze minder geneigd zouden zijn deze ‘oplossing’ zelf ook te kiezen. Het blijkt, nu twee jaar later, een mislukt experiment. Onderzoek laat zien dat het aantal zelfdodingen onder jongeren juist is gestegen in de zomer nadat de serie online kwam (30%). Ook in ons land is het aantal zelfdodingen onder tieners in 2017 gestegen (bijna verdubbeld, naar 81).

Het is niet aan te tonen dat de serie daarbij een rol heeft gespeeld. Er zijn veel meer ‘triggers’ op internet. Zo heeft vooral Instagram een slechte naam, door de expliciete foto’s en filmpjes van zelfbeschadiging (bloedende wonden van snijden in armen en dijen), het gemak waarmee tieners elkaar kunnen vinden rond depressies, angsten, eetstoornissen en suïcidaliteit, met daarbij de druk van de schijnwereld van succes en populariteit die daar opgehouden moet worden.

Confrontatie zelfbeschadiging normaliseert

Uit onderzoek weten we dat tieners die veel op Instagram zitten, vaker kampen met problemen, een laag zelfbeeld hebben en dat de al of niet zelfgezochte confrontatie met zelfbeschadiging ‘normaliseert’: het brengt tieners op een idee en ze gaan minder negatief denken over zelfbeschadiging en zelfdoding.

Recent kwam daar nog een publicatie bij over langlopend onderzoek, waaruit blijkt tieners die beelden van zelfbeschadiging zien op Instagram inderdaad een hogere ‘zelfbeschadigings-score’ hebben (jezelf voorstellen dat je het doet, zelf actie ondernemen, minder negatief denken over zelfbeschadiging, suïcidale gedachten enz.). Dat is het beste te zien bij de groep die er bewust naar gezocht heeft, maar ook bij de groep die het onbedoeld te zien kreeg. Dat is overigens een grote groep: 80% komt er bij toeval op.

Derde en vierde seizoen

De serie is inmiddels aan het derde seizoen toe (eind augustus verschenen). De opnames van het vierde en laatste seizoen zijn bezig. Met het nieuws van de release-datum, meldde Netflix dat ze toch de beruchte scene uit seizoen 1 hebben aangepast. En daar mogen we blij om zijn: met het uitkomen van het nieuwe seizoen zal weer een nieuwe generatie jonge tieners de serie gaan ontdekken.

Wie met tieners leeft of werkt, doet er goed aan zelf het gesprek te openen over de serie. Somberheid onder tieners komt veel voor. Al gaat het vaak weer vanzelf voorbij, het is ook een kans om te leren dat je hierover gewoon kunt praten en dat wij, volwassenen daar niet voor terugdeinzen.

Tip: Surf nog eens naar 113.nl Zelfmoordpreventie en lees de belangrijke informatie voor professionals.

Tip: Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Schroom niet. Bel 0900-0113 of ga naar 113.nl.

Naschrift 18 maart 2020

Op basis van onderzoek is inmiddels vastgesteld dat er geen toename is geweest van suïcide door de serie 13 Reasons Why. Zie hier.

Bronnen:

Arendt, F. e.a. (2019). ‘Effects of exposure to self-harm on social media: Evidence from a two-wave panel study among young adults.’ In: New Media & Society, [online first, mei 2019] https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1461444819850106#_i39

Arendt, F. e.a. (2019) ‘Investigating harmful and helpful effects of watching season 2 of 13 Reasons Why: results of a two-wave U.S. panel survey’. In: Social Science & Medicine, Vol. 232, 489-498.

Mueller, Anna S. (2019). ‘Why Thirteen Reasons Why may elicit suicidal ideation in some viewers, but help others’. In: Social Science & Medicine, Vol. 232, 499-501.

[Dit artikel verscheen eerder in PIP Magazine, als aflevering van de rubriek Generatie M]